Centrum Popularyzacji Nauki

Światowy Dzień Mikrobiomu

Każdy z nas ma swój indywidualny mikrobiom. Wyjątkowy zespół mikroorganizmów otrzymujemy wraz z przyjściem na świat. To nasz obrońca i pomocnik, towarzyszący nam przez całe życie. 

Mikrobiom to zespół mikroorganizmów zasiedlających organizm człowieka. Jest zlokalizowany na skórze, w układzie oddechowym, w jamie ustnej, w układzie pokarmowym, w układzie rozrodczym. Jest skuteczną bronią w walce przed patogenami, zapewnia odporność i odpowiednie funkcjonowanie organizmu. 

 Na mikrobiom składają się bakterie, grzyby, wirusy, grzyby oraz pierwotniaki. Otrzymujemy go podczas porodu od matki, a przez kolejne lata "kształtujemy". Staje się więc czymś charakterystycznym - tak jak odcisk palca. 

Mikrobiota jelitowa

Najbardziej zróżnicowany jest mikrobiom przewodu pokarmowego, a mikroorganizmy znajdujące się w jelitach to mikrobiota jelitowa. Jej ważną funkcją jest m.in. udział w procesach trawiennych, metabolicznych, produkcji witamin i ochronie przed patogenami.

Ile mikroorganizmów znajduje się w układzie pokarmowym? Jest ich około 10¹⁵ . Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, pierwsze mikroorganizmy zasiedlające organizm pochodzą od matki. Podczas porodu naturalnego noworodek "otrzymuje" bakterie m.in. z rodzaju: Lactobacillus, Bifidobacterium i Prevotella. Inny skład ma z kolei mikrobiota jelitowa dzieci, które przychodzą na świat poprzez cesarskie cięcie, jednakże w czasie pierwszych kilku miesięcy życia dziecka jej stan się normuje.

W mikrobiocie jelitowej powinny przeważać bakterie komensalne (inaczej symbiotyczne, czyli współżyjące z gospodarzem i żywiące się substancjami niewykorzystanymi przez ten organizm, często też produkujące użyteczne związki, np. witaminy), a nie patogeny.

Mikrobiota jelitowa kształtuje się do 3. roku życia, ale „praca" bakterii i ich wpływ na kondycję organizmu jest zależna od kilku czynników. Jako pierwszy można wymienić dietę – powinna być ona bogata w błonnik, warzywa oraz owoce i z ograniczoną ilością cukru oraz przetworzonego jedzenia. Szczególnie polecana jest dieta śródziemnomorska, a także spożywanie produktów fermentowanych. Więcej o prawidłowej diecie można przeczytać tutaj. Kolejnym czynnikiem jest przyjmowanie leków – poprawną pracę mikrobioty jelitowej zaburza m.in. antybiotykoterapia. Nie bez znaczenia pozostaje także stres oraz deprywacja snu. Jeśli te czynniki pozostają zaburzone, a mikrobiota ulegnie zmianom (np. zmniejszy się różnorodność mikroorganizmów), wpłynie to niekorzystnie na samopoczucie, spowoduje stany zapalne lub przyczyni się do pojawienia się chorób. 

Komunikacja z mózgiem

Jelita komunikują się mózgiem dwukierunkowo poprzez oś jelitowo-mózgową. W układzie pokarmowym znajduje się największe – oczywiście poza mózgiem – skupisko komórek nerwowych. Nazywa się je enterycznym układem nerwowym (ENS – enteric nervous system). Przekazuje on informacje do mózgu za pomocą nerwu błędnego. Sygnałem dla mózgu jest stymulacja układu immunologicznego przez jelita oraz wpływ na oś podwgórze-przysadka-nadnercza (ang. HPA – hypothalamic-pituitary-adrenal axis) odpowiadającą m.in. za przygotowanie organizmu do funkcjonowania w stresie. W jelitach wytwarzane są także neuroprzekaźniki, takie jak np. serotonina, histamina, acetylocholina i dopamina, które komunikują się z mózgiem. 

Mózg wpływa z kolei na perystaltykę i pracę jelit, a także wydzielanie soków trawiennych i odpowiedniej ilości śluzu w układzie pokarmowym.

Dlaczego jest dla nas ważne, by „rozmowy” jelit i mózgu przebiegały jak najlepiej? Chodzi oczywiście o zdrowie naszego organizmu, w tym m.in. zdrowie psychiczne odpowiadające za pojawienie się stanów depresyjnych czy lękowych. Badania wykazały bowiem różnicę w mikrobiocie jelitowej osób zdrowych i osób chorujących na depresję.

Współczesne prace naukowe wskazują również na związek zmian w bakteriach w jelitach z zaburzeniami funkcji poznawczych, które występują chorobach neurodegeneracyjnych, takich jak np. alzheimer czy Parkinson, oraz z zaburzeniami związanymi ze spektrum autyzmu.