Światowy Dzień Lodowców
Ogromne masy lodu układające się w niezwykłe kształty, ciągnąca się po horyzont biało-szara przestrzeń. Lodowce zachwycają i zdumiewają. A obecnie także niepokoją – szczególnie tym, gdy odchodzą... Po raz pierwszy 21 marca jest obchodzony Światowy Dzień Lodowców.
Ochrona lodowców stała się jednym z kluczowych aspektów w temacie zmian klimatu, a żeby zwrócić jeszcze większą uwagę na związane z tym kwestie, rok 2025 został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Ochrony Lodowców.
Dlaczego te tony lodu, zgromadzone w wysokich górach lub na kontynentach są dla nas takie ważne?
Kiedy lodowiec znika...
Po południu słychać łomot lawiny, w której kawałki skał mieszają się z lodem. Głaz wielkości samochodu przetaczający się po ścianie zerwał stalową linę. Szarobura powierzchnia, niemająca nic wspólnego z rażącą oczy bielą widzianą z dołu, otwiera co rusz nowe szczeliny. Jeszcze dwa lata temu trasę można było zacząć w miejscu, gdzie podłużny skalny grzbiet łączył się z lodem. Dziś trzeba zejść po krótkiej drabince i przemknąć po piargach.
Tak topnieją lodowce w Alpach. Drogi prowadzące na Mont Blanc i na okoliczne szczyty stały się bardziej niebezpieczne niż kiedykolwiek. W Dolomitach jedyny z prawdziwego zdarzenia lodowiec pod w masywie Marmolady kurczy się z roku na rok. A trasa na najwyższy szczyt Austrii – Grossglockner – przez lodowiec Pasterze przestała istnieć.
Ale to nie tylko Alpy... Topnieją lodowce w Andach, Himalajach, Tien-szanie, Pamirze. Coraz mniejsze stają lodowce Norwegii, a na Islandii jednemu z lodowców wyprawiono pogrzeb. Punkt krytyczny osiągnęły także lodowce i lądolody Arktyki i Antarktydy. "Wieczna" zmarzlina stała się "wieloletnią".
To nie tak, że topnienie lodowców i przemiany górskiego krajobrazu, są ważne tylko dla alpinistów, turystów, poszukiwaczy przygód, choć z pewnością te zmiany mają niebagatelne znaczenie dla bezpieczeństwa.
Związki lodowców z naszą planetą są niezwykle bliskie, a ich zniknięcie przysporzy wielu problemów. Jak wyjaśniającą autorzy serwisu "Nauka o Klimacie", "kriosfera, czyli obszary planety pokryte śniegiem i lodem, jest jednym z fundamentów zapewniających stabilny klimat na Ziemi".
Lodowce są zbiornikiem słodkiej wody. Potrzebne do zasilania rzek, w niektórych regionach są źródłem wody pitnej, nawadniają uprawy albo spełniają funkcje związane z produkcją energii elektrycznej poprzez elektrownie wodne.
Ich nadmierne topnienie jest jednak ogromnym zagrożeniem – woda trafia do mórz i oceanów, podnosi ich poziom, a to z kolei grozi zalaniem terenów przybrzeżnych, na których przecież znajdują się miasta.
Lodowiec pod kocykiem
Duża i jasna przestrzeń zwiększa albedo, czyli zdolność odbijania promieniowania słonecznego przez powierzchnię. Jak czytamy w "Glacjopedii" autorstwa dr. Jakuba Małeckiego, "lód na Ziemi pełni kluczową rolę regulatora temperatury, swoistego globalnego termostatu". Albedo zmniejsza się, kiedy na lodowcach gromadzą się zanieczyszczenia, rozwijają mikroorganizmy lub po prostu gdy zaczyna brakować lodu i śniegu. Wtedy powierzchnia nagrzewa się i przyspiesza wzrost temperatury atmosfery.
Jak uchronić lodowiec przed topnieniem? Może po prostu przykryć? Nie, nie, to wcale nie jest żart. Pod ogromnymi, jasnymi płachtami zostały ukryte niektóre fragmenty szwajcarskich oraz włoskich lodowców. Materiał odbija promienie słoneczne – szczególnie w tych miejscach, gdzie lodowiec sobie z nimi nie radzi i gdzie jest najbardziej zagrożony na zupełne zniknięcie. Koszty wykorzystania takich materiałów są jednak bardzo wysokie, a ich zużycie niestety nie jest korzystne dla środowiska.
Naukowcy stale pracują nad zapobieganiem topnienia lodu lodowcowego, wykorzystując coraz bardziej innowacyjne technologie i systemu nadzoru. Przykładem takich działań jest np. międzynarodowy program ochrony lodowców uruchomiony na Uniwersytecie w Innsbrucku. Jak donosi serwis Nauka w Polsce, "celem inicjatywy jest opracowanie innowacyjnych i opartych na dowodach naukowych strategii, które pozwolą na lokalne spowolnienie topnienia lodowców, ograniczenie zagrożeń związanych z globalnym ociepleniem i zachowanie różnorodności biologicznej mikroorganizmów zamieszkujących lodowce".
Czy to naprawdę tak wszystko szybko się zmienia?
Odpowiedź na to pytanie brzmi: tak. Z tego względu wspomniany wcześniej projektu ochrony lodowców będzie obejmował także uruchomienie globalnej sieci obserwatoriów zagrożeń lodowcowych. Jej zadaniem będzie będzie, jak czytamy w artykule "Ruszył międzynarodowy projekt ochrony lodowców" w Nauce w Polsce, "monitorowanie i przewidywanie zagrożeń, takich jak występowanie z brzegów jezior lodowcowych czy lawiny lodowe".
Zmiany kriosfery to również temat niedawno rozpoczętego projektu LIQUIDICE, którego liderem jest Instytut Geofizyki PAN. Naukowcy będą wykonywali badania w kluczowych dla lokalnych ekosystemów oraz globalnych procesów klimatycznych obszarach lodowcowych w Alpach, Norwegii, Himalajach, Spitsbergenie oraz Grenlandii.
Zmiany w powierzchni lodowców na świecie możemy zobaczyć na zdjęciach w "Atlasie zmian lodowców" dostępnym na blogu dr. J. Małeckiego. Porównanie lodowców w Alpach przygotowali autorzy strony Gletscher Archiv.
Spojrzenia w przyszłość
Spotkanie z lodowcem to niezwykłe wydarzenie. Szczególnie gdy można poznać go z dwóch perspektyw: oglądać z daleka i przyglądać się z bliska. Jednak pod radością z obcowania z tą fenomenalną częścią natury i śladem najdawniejszych wieków kryje się smutna refleksja... O nieodwracalnych zmianach, które już się dokonały i które możemy dostrzegać "gołym okiem". Mamy jednak nadzieję, że naukowe działania pozwolą zapobiec przynajmniej niektórym z zagrożeń, a w świadomości społecznej pozostanie myśl o wartości lodowców nie tylko w kontekście monumentalnej "ozdoby" krajobrazu, lecz i czynnika decydującego o naszym klimacie.
Chcielibyśmy również polecić kilka linków do ciekawych publikacji związanych z lodowcami:
artykuł Jerzego Zasadniego "Jak lód po górach wędrował"
Atlas zmian lodowców dr. Jakuba Małeckiego
strona internetowa National Snow and Ice Data Center
strona internetowa Międzynarodowego Roku Ochrony Lodowców 2025
raport UNESCO "World heritage glaciers: sentinels of climate change"
strona internetowa Nauka o klimacie
blog internetowy dr. Jakuba Małeckiego Glacjoblogia
podcast "Geogadka" Instytutu Geofizyki PAN
