Edukacja wyższa przyszłości – trendy i wyzwania stojące przed uczelniami wyższymi
W gwałtownie zmieniającym się świecie coraz istotniejszą rolę będą odgrywać uczelnie wyższe. Wzrastająca złożoność współczesnych społeczeństw u podstaw której stoją nowe technologie cyfrowe, wielostronne oddziaływanie kryzysu klimatycznego, wciąż odczuwalne skutki pandemii Covid-19 oraz wojna na Ukrainie sprawiają, że w sposób dramatyczny rośnie społeczne zapotrzebowanie nie tylko na wysokiej jakości wiedzę ale również na przywództwo oparte na europejskich wartościach. Nie ulega wątpliwości, że w takim świecie kluczowymi agentami zmian będą uczelnie wyższe.
W dniach 3-5 lipca w Warszawie miał miejsce THE Europe Universities Summit, wydarzenie poświęcone roli edukacji wyższej w zmieniającym się świecie. Głównym organizatorem była Times Higher Education – organizacja o międzynarodowej reputacji i długiej tradycji w mierzeniu wartości uniwersytetów poprzez tworzenie globalnych rankingów. W tym roku tematem przewodnim była rola szkolnictwa wyższego w mierzeniu się z takimi wyzwaniami jak skutki pandemii, zmiany klimatu oraz agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Politechnikę Śląską reprezentowali rektor prof. dr hab. inż. Arkadiusz Mężyk oraz dr Bartłomiej Knosala (Katedra Stosowanych Nauk Społecznych, Wydział Organizacji i Zarządzania).
W trakcie wystąpień, obrad i paneli poruszane były głównie zagadnienia praktyczna. Uczestnicy dzieli się najlepszymi praktykami pomocnymi w budowaniu silnej reputacji swoich uczelni, zastanawiali się jak zwiększać inkluzyjność uniwersytetów oraz radzili jak zarządzać uniwersytetami, żeby stały się one istotną częścią europejskiej gospodarki.
Trendy i wyzwania
Dużo uwagi przykuła sesja poświęcona zarządzaniu uniwersytetami w czasach niespodziewanych, gwałtownych zmian. Gabriela Allmi z Harvard Business Publishing na podstawie wywiadów z czołowymi szkołami biznesu przedstawiła najważniejsze trendy w edukacji wyższej, które mogą decydować o przyszłym kształcie nauczania uniwersyteckiego. Jak zatem rysuje się przyszłość edukacji wyższej?
Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że nauczanie on-line w różnych formach będzie wciąż silnie obecne na uczelniach wyższych. Jednak dużą rolę odgrywać będą również tzw. nie-linearne formy nauczania. Chodzi tutaj głównie o wykorzystanie gier, symulacji, scenariuszy oraz innych nowych form angażowania studentów w proces nauczania. Tradycyjna edukacja oparta na wykładach i ćwiczeniach wyraźnie traci swoją wiodącą rolę, natomiast proces poszukiwania alternatywnych form przekazywania i zdobywania wiedzy nabiera rozpędu.
Drugim istotnym wątkiem były zagadnienia związane z tworzeniem nowych programów studiów wyższych. W tym kontekście zwraca się uwagę na rosnące znaczenia podejścia interdyscyplinarnego. Dostrzeżenie znaczenia integracji wiedzy z różnych dziedzin nauki związane jest z dramatycznym wzrostem złożoności współczesnego świata. Coraz więcej problemów wobec których staje społeczność naukowców to tzw. problemy potworne (ang. wicked problems) – niezwykle złożone sytuacje, w których obecne są zarówno wyzwania stricte naukowe czy techniczne, ale również społeczne i etyczne. Rozwiązywanie takich problemów wymaga wszechstronnego podejścia, które wykracza poza wąskie ramy współczesnych dyscyplin naukowych. Stąd obecność podejścia interdyscyplinarnego w programach studiów wyższych będzie w przyszłości się zwiększała.
Gabriela Allami zwróciła również uwagę na presję jaką wywierają nowe technologie cyfrowe na szkolnictwo wyższe. Powszechne użycie narzędzi związanych ze sztuczną inteligencją często postrzegane jest jako sytuacja prowadząca do poważnych zakłóceń wzorów funkcjonowania podstawowych instytucji społecznych. Dla uczelni wyższych generatywna sztuczna inteligencja jest poważnym wyzwaniem, które z jednej strony w przyszłości może umożliwić spersonalizowane podejście do studentów, z drugiej każe zastanowić się nad koniecznością zmiany przynajmniej niektórych elementów samego systemu uniwersyteckiego. W toczonych dyskusjach mówi się nie tylko o konieczności zmiany programów nauczania ale również o głębokich systemowych reformach, takich jak możliwość skrócenia czasu trwania edukacji wyższej.
Szybki rozwój generatywnej sztucznej inteligencji odbija się również na oczekiwaniach otoczenia biznesowego względem absolwentów szkół wyższych. Pracodawcy szukają przede wszystkim pracowników dysponujących umiejętnościami biegłego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Warto jednak podkreślić, że umiejętności miękkie również będą cenione. Wyzwaniem będzie jednak zintegrowanie umiejętności miękkich z umiejętnościami zaawansowanego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wiemy, że najlepsze światowe uczelnie oferują programy, w których programowanie łączone jest z kursami z psychologii społecznej i socjologii. Gwałtowny rozwój mediów społecznościowych oraz platform streamingowych ostatnich lat związany jest z rozwojem koncepcji perswazyjnych technologii – czyli takich, w których technologie projektowane są w taki sposób, aby zawierały w sobie zdolności do wpływania na zachowania społeczne. Warto zauważyć, że w Polsce jedynie Politechnika Śląska oferuje kierunek studiów, który odpowiada na to wyzwanie. Od 2020 na Wydziale Organizacji i Zarządzanie prowadzony jest kierunek technologie kognitywne, w ramach którego programowanie i nauki społeczne stanowią zintegrowany program nauczania akademickiego.
Partnerstwo w badaniach naukowych
Współczesna nauka w coraz większym stopniu opiera się na współpracy pomiędzy różnymi ośrodkami badawczymi. Dość dobrze już wiemy, że taka współpraca jest najbardziej owocna, gdy ma charakter „organiczny” – tzn. gdy naukowcy posiadają własną sieć kontaktów, w ramach której prowadzą badania z partnerami z różnych ośrodków badawczych. Jednak w dzisiejszych czasach, w których skala mobilności naukowej jest tak wysoka, te naukowe sieci kontaktów „podążają” za przenoszącymi się naukowcami. Pytanie, które się zatem pojawia, brzmi: czy można takie partnerstwa naukowe projektować z poziomu uczelni?
W panelu, który był poświęcony problemowi budowania partnerstwa naukowego, prof. Arkadiusz Mężyk, zwrócił uwagę, na wpływ programów unijnych takich jak np. Horyzont 2020, który zobowiązuje do współpracy międzynarodowej nie tylko w ramach ośrodków naukowych, ale również między uczelniami i przemysłem. Zawiązywanie tego rodzaju partnerstw umożliwia nie tylko zdobywanie nowych doświadczenie oraz wymianę umiejętności, ale również pozwala mówić o popełnionych błędach. Ten ostatni aspekt wydaje się niezwykle istotny, gdyż umożliwia instytucjom korzystanie z transferu organizacyjnych doświadczeń i dzięki temu chroni je przed kosztownymi pomyłkami.
Prof. Arkadiusz Mężyk zwrócił również uwagę na znaczenie takich inicjatyw jak program Eureca-Pro, który oprócz tego, że wspomaga umiędzynarodowienie uczelni, to również łączy instytucje kierujące się podobnymi wartościami i dzielącymi wspólną wizję świata. Politechnika Śląska jest jedną z dziewięciu uczelni, które tworzą wspólny program badań nad zrównoważoną produkcją i konsumpcją w kontekście walki z globalnym ociepleniem oraz wspomagania ekonomii cyrkularnej. Znaczenie takich inicjatyw trudno jest przecenić. Międzyuczelniane partnerstwa oraz współpraca z przemysłem staje się w coraz większym stopniu paradygmatem usieciowionego świata, w którym rosnący poziom skomplikowania musi być stabilizowany przez wzrastającą zdolność do współpracy między kluczowymi aktorami. Uczelnie wyższe powinny odgrywać kluczową rolę w tym procesie.
Autor: dr Bartłomiej Knosala (Wydział Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej)
