Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki

Młodzieńcze lata w Jarosławiu, studia i początki działalności naukowej w Gliwicach
Zdzisław Trybalski urodził się 13 lipca 1922r. w Jarosławiu w rodzinie urzędnika państwowego. W czerwcu roku 1939 ukończył liceum matematyczno-fizyczne im. A. Witkowskiego w Jarosławiu. Wybuch wojny spowodował, że od października zatrudnił się w Elektrowni Miejskiej w charakterze montera. Po dwu latach pracy, tj. we wrześniu 1941, podjął naukę w Państwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Krakowie, którą to szkołę ukończył w 1943 roku uzyskując tytuł technika. W tym samym roku przeniósł się do Lwowa, gdzie rozpoczął studia na tamtejszej Politechnice, działającej pod okupacją pod nazwą Staatliche Technische Fachkurse. Równolegle z oficjalnym programem realizował pod opieką Rektora prof. dr inż. Włodzimierza Burzyńskiego i Dziekana prof. dr inż. Kazimierza Idaszewskiego (poźniejszego pierwszego Dziekana Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej) tajne studia wg programu przedwojennej Politechniki Lwowskiej. W marcu 1945 roku opuścił Lwów i przeniósł się na Wydział Elektryczny organizującej się Politechniki Śląskiej, w jej tymczasowej siedzibie w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W październiku 1945 roku w związku z uzyskaniem przez Politechnikę Śląską stałej lokalizacji w Gliwicach pojawił się na Śląsku.

W Gliwicach student Zdzisław Trybalski mieszkał w pionierskich powojennych warunkach i studiował na organizującym się dopiero Wydziale Elektrycznym. W mieście, w którym nigdy wcześniej nie było wyższej uczelni powstawała politechnika, której zadaniem było zaspokojenie potrzeb Górnego Śląska, najbardziej uprzemysłowionej części kraju, na kadrę inżynierską, oraz stworzenie zaplecza naukowego dla śląskiego przemysłu.

Powstający Wydział Elektryczny Politechniki miał początkowo profil ukształtowany na wzór Politechniki Lwowskiej, z której pochodziła większość kadry naukowej. Był to tradycyjny profil silnoprądowy, aczkolwiek na Wydziale od początków jego istnienia działała Katedra Radiotechniki, kierowana od 1.11.1945 przez prof. Tadeusza Malarskiego (a później przez dr inż. Tadeusza Zagajewskiego). Nie przewidywano większego rozwoju działu elektrotechniki znanego wówczas pod nazwą „elektrotechniki słaboprądowej”, czyli dzisiejszej elektroniki. Dopiero dyskusje zainicjowane przez kilku studentów ówczesnego II roku, między innymi Stefana Węgrzyna i Zdzisława Trybalskiego, skłoniły prof. Malarskiego do utworzenia Grupy Telekomunikacyjnej, podobnej do kierowanej przez Niego przed wojną, w Politechnice Lwowskiej.

Laboratoria dydaktyczne Wydziału powstawały wspólnym wysiłkiem pracowników i studentów-zapaleńców. Sprzętu, który mógłby stać się podstawą budowy laboratoriów, w szczególności tak złożonych jak laboratoria związane z teletechniką, nie było. Przemysł krajowy jeszcze prawie go nie produkował. Aparaturę kupowano w różnych firmach prywatnych, w jeszcze wówczas działających sklepach komisowych, a także u przypadkowych dostawców. W 1948 roku Wydział Elektryczny otrzymał pewną ilość aparatury z darów UNRRA. Były to urządzenia i przyrządy pomiarowe pochodzące częściowo z demobilu armii amerykańskiej, a częściowo z zapasów przekazanych przez przemysł krajów zachodnich.

Grupę Telekomunikacyjną obsługiwały dwie katedry: oprócz istniejącej od początku Katedry Radiotechniki zorganizowano w 1947 r. Katedrę Teletechniki (kierownik - Ł. Dorosz, dojeżdżający z Gdańska). Do pracy dydaktycznej Grupy zaangażowano ponadto Józefa Szpileckiego z Katedry Fizyki, Czesławę Kornagę-Kolmerową z Katedry Radiotechniki, Karola Lubelskiego z Katedry Podstaw Elektrotechniki oraz Jerzego Siwińskiego, ówczesnego dyrektora Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach. Prócz nich swoją karierę nauczycieli akademickich rozpoczęło w charakterze młodszych asystentów wielu studentów ostatnich lat studiów, późniejszych pracowników naukowych Wydziału. Zdzisław Trybalski już jako student trzeciego roku od 1.9.1946 pracuje w Katedrze Teletechniki, prowadząc zajęcia dydaktyczne (ćwiczenia tablicowe i laboratoryjne) ze swoimi młodszymi kolegami, z przedmiotów takich jak teletransmisja i projektowanie łączy teletransmisyjnych typu DUPLEX. Np. laboratorium teletransmisji było zorganizowane w Stacji Wzmacniaków Międzymiastowych w Mysłowicach, stanowiącej węzeł międzynarodowego pierścienia kablowego łączącego m. in. Kijów, Bratysławę, Wiedeń, Pragę, Lipsk i Berlin.
Zdzisław Trybalski studia kończy w roku 1949 uzyskując w „swojej” Katedrze dyplom mgr inż. elektrotechnika w zakresie teletechniki za pracę pt. „Kable koaxialne i ich własności transmisyjne”.

Początki działalności w zakresie automatyki
W roku akademickim 1951/52 Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego postanowiło przeprowadzić stopniową likwidację Grupy Telekomunikacyjnej w Politechnice Śląskiej, uważając że szkolenie inżynierów łączności powinno być skupione w trzech ośrodkach: warszawskim, wrocławskim i gdańskim. Do tej decyzji przyczyniło się także znaczne osłabienie ośrodka gliwickiego wskutek śmierci, w krótkim odstępie czasu, prof. T. Malarskiego (1952) i prof. Ł. Dorosza (1954). W nowej sytuacji, która wytworzyła się po wspomnianej decyzji Ministerstwa, postanowiono wykorzystać istniejący potencjał kadrowy i dość już bogate wyposażenie laboratoryjne Grupy Telekomunikacyjnej do celów bardziej odpowiadających potrzebom śląskiego regionu. Za dziedzinę szczególnie ważną uznano automatykę i elektronikę przemysłową, które zaczynały wchodzić do codziennej praktyki, w miarę postępującej rozbudowy i modernizacji zakładów przemysłowych. Z pomocą Rady Wydziału Elektrycznego zostały opracowane propozycje powołania nowej specjalności o nazwie „Automatyka i telemechanika przemysłowa” z nowoczesnym, jak na owe czasy, planem studiów. Propozycję tę Ministerstwo zatwierdziło, zresztą po wielu oporach i trudnych dyskusjach. W roku akademickim 1953/1954 ta nowa specjalność została uruchomiona.

W tym miejscu należy zauważyć, że przed wojną polskie wyższe uczelnie techniczne zapewniały absolwentom w swoich dziedzinach techniki dobre przygotowanie w zakresie statyki procesów, nie dawały natomiast przygotowania do analizy występujących w obiektach przemysłowych stanów nieustalonych. Brak naukowych metod analizy stanów nieustalonych był poważną barierą przy wprowadzaniu automatyzacji. Świadomi tych ograniczeń studenci wyższych lat Wydziału Elektrycznego, będący jednocześnie pracownikami dydaktycznymi, zorganizowali w celach samokształcenia Seminarium Automatyki, w którym – zwłaszcza, jeśli prześledzimy późniejsze losy jego inicjatorów i uczestników - można dopatrywać się korzeni Wydziału Automatyki. Pierwszym prowadzącym te spotkania naukowe był Stefan Węgrzyn, później przejął od niego tę funkcję Zdzisław Trybalski. Seminarium Automatyki na długie lata pozostało forum ożywionych dyskusji naukowych i czynnikiem integrującym grupę osób zainteresowanych nową dziedziną wiedzy, jaką wówczas była automatyka. (Seminarium to jest ciągle prowadzone w obecnym Instytucie Automatyki na Wydziale AEiI.)

Mgr inż. Zdzisław Trybalski w roku 1956 obronił pracę doktorską na temat „Analiza własności regulacyjnych wymienników ciepła”, przygotowaną pod opieką prof. dr inż. Tadeusza Hoblera. Wcześniej, bo w roku akademickim 1953/54 został mianowany na stopień zastępcy profesora i zaczął pełnić funkcję kierownika Katedry Elektroautomatyki Przemysłowej. W latach 1953-56 pełnił też funkcję Prodziekana Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej.

W roku 1962 dr inż. Zdzisław Trybalski przedstawił pracę habilitacyjną, która w środowisku tradycyjnych „elektryków” stanowiła ewenement i otwierała nowe pole badań, gdyż była związana tematycznie z zagadnieniami stanów nieustalonych w aparatach wymiany ciepła. Jej temat to „Zarys ogólnej metody doboru regulacyjnie optymalnego aparatu wymiany ciepła, oraz jego zastępczej uproszczonej funkcji przejścia”. Po obronie habilitacji i mianowaniu na stopień docenta etatowego został kierownikiem Katedry Urządzeń i Układów Automatyki. Doc. dr hab. Zdzisław Trybalski nawiązuje liczne kontakty z przemysłem. Kierowana przez niego Katedra prowadzi pierwsze prace naukowe z dziedziny automatyki i podejmuje się opracowywania prototypowych urządzeń.

Praca organizacyjna na Wydziale Automatyki Pol. Śl.
Utworzenie na Wydziale Elektrycznym kilku Katedr zajmujących się zagadnieniami elektrotechniki słaboprądowej i automatyki stało się ważnym impulsem do wyodrębnienia się na tym Wydziale Oddziału Automatyki. Doc. dr hab. Zdzisław Trybalski staje się jednym z inicjatorów jego przekształcenia w samodzielny Wydział Automatyki i w latach 1962-1964 podejmuje aktywną działalność w grupie pracującej nad organizacją takiego Wydziału. We wszystkich dyskusjach programowych postuluje opracowanie takich programów i specjalności, które by stymulowały rozwiązania rzeczywistych problemów powstających w warunkach przemysłowych. Wysiłki grupy inicjatywnej zaowocują powołaniem przez ministra Szkolnictwa Wyższego w 1964 r. w Politechnice Śląskiej pierwszego w Polsce samodzielnego Wydziału Automatyki, którego pierwszym dziekanem zostaje prof. Tadeusz Zagajewski. Doc. dr hab. Zdzisław Trybalski w pierwszej strukturze organizacyjnej Wydziału zostaje kierownikiem Katedry Urządzeń Automatyki.

Po reorganizacji w roku 1969 pełni funkcje kierownika Zakładu Urządzeń i Układów Automatyki w Instytucie Automatyki Przemysłowej i Pomiarów, utworzonym z połączenia dwu Katedr. W roku 1974 uzyskuje tytuł profesora nadzwyczajnego.

W ramach kolejnej reorganizacji Wydział Automatyki Politechniki Śląskiej zostaje w 1981r. przemianowany na Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki. W 1983r. w związku z demokratyzacją życia naukowego odbywają się po raz pierwszy w jednostkach organizacyjnych Politechniki Śląskiej wolne wybory, w których prof. Z. Trybalski zostaje wybrany na Dyrektora Instytutu Automatyki. Funkcję tę pełni aż do przejścia na emeryturę w 1992r. W 1990 Prezydent RP nadaje Mu tytuł profesora zwyczajnego.

Odejście na emeryturę, wymuszone przez zapisy Ustawy o szkolnictwie wyższym, nie oznaczało jednak przerwania Jego pracy naukowej. Prof. Zdzisław Trybalski jeszcze przez długie lata  uczestniczył w pracach naukowych Instytutu Automatyki, brał czynny udział w cotygodniowych seminariach  oraz w posiedzeniach Rady Wydziału

Praca dydaktyczna, naukowa i współpraca z przemysłem
Bardzo istotnym problemem w procesie nauczania w zakresie automatyki w pierwszych latach po wojnie był brak podręczników akademickich z tej dziedziny. Dorobek Profesora zawiera wiele książek, skryptów i podręczników, stale aktualizowanych i dostosowywanych do nowych potrzeb dydaktycznych. Ważnym podręcznikiem była opracowana na podstawie wcześniejszych skryptów i wydana przez PWN w roku 1978 książka pt. „Urządzenia i układy automatycznej regulacji”. Innym był wydany po raz pierwszy w 1982 przez PWN skrypt pt. „Automatyzacja procesów chemicznych”. Na szczególną uwagę zasługuje również dwutomowe monograficzne opracowanie pt. „Zasady automatyki, informatyki i inżynierii systemów dla chemików” wydane przez PWN Warszawa (wydanie pierwsze: tom I w roku 1984, a tom II w 1985 roku).

Przez wszystkie lata pracy prof. Zdzisław Trybalski prowadził ze swadą wykłady, wysoko oceniane przez kolejne roczniki studentów. Profesor był opiekunem ponad 200 magisterskich prac dyplomowych, promotorem 23 prac doktorskich i opiekunem 3 rozpraw habilitacyjnych, kilku jego wychowanków uzyskało tytuł profesora.

Prof. Zdzisław Trybalski utrzymywał ścisły kontakt z zagranicznymi ośrodkami naukowymi i z przemysłem. Jako młody naukowiec odbył np. w latach 1973-76 staże w Katedrze Automatyki Kotłów i Turbin Parowych Wyższej Szkoły Technicznej w Zurychu (niem. Eidgenössische Technische Hochschule Zürich), oraz w Wydziale Techniki Regulacji Automatycznej (niem. Abteilung für Regelungs Technik) firmy SIEMENS w Karlsruhe (łącznie 6 miesięcy). Brał również udział w pracach nad automatyzacją dużej instalacji syntezy amoniaku w czeskich Zakładach Chemicznych w Usti nad Łabą, oraz w budowie w północno-zachodnich Czechach Elektrowni Kadań, będącej w całości polską inwestycją (1984-86). W latach 1979 oraz 1982 pracował jako visiting professor w Wyższej Szkole Technicznej (niem. Technische Hohschule) w Magdeburgu, a w 1991r. w Uniwersytecie Technicznym Halle-Merseburg. Był doradcą technicznym ds. automatyki w największych w kraju zakładach chemicznych, rafineriach, hutach i biurach projektowych. Prowadził duże projekty badawcze we współpracy z instytutami branżowymi, np. Instytutem Chemii Nieorganicznej w Gliwicach i Instytutem Przeróbki Węgla w Wyrach. Z opracowanych konstrukcji uzyskał kilka patentów. Był inicjatorem i organizatorem wielu krajowych konferencji i seminariów naukowych w dziedzinie automatyki. W latach 1986-92 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Automatyki PAN, od 1992 roku jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Informatyki PAN.

Chociaż oryginalna działalność naukowa Prof. Zdzisława Trybalskiego obejmuje w różnych okresach również liczne inne wątki, to główną dziedziną zainteresowań naukowych Profesora jest automatyzacja procesów chemicznych i cieplnych, a w szczególności problematyka heurystycznych, wielowymiarowych przemysłowych układów sterowania. Profesor opracowywał modele matematyczne aparatów i procesów cieplnych i chemicznych, i w oparciu o te modele badał charakterystyki sterowania wymienników ciepła i egzotermicznych reaktorów chemicznych, zwłaszcza fluidalnych. W tej dziedzinie wydał ważną monografię, oraz wiele skryptów akademickich, a także opublikował kilkadziesiąt artykułów prasie fachowej. Prof. Zdzisław Trybalski jest uznawany za pioniera współpracy nauki z przemysłem, autorytet w dziedzinie automatyzacji procesów przemysłowych.

Za zasługi w pracy naukowej i współpracy z przemysłem, a także osiągnięcia dydaktyczne, został wyróżniony wieloma odznaczeniami państwowymi, oraz nagrodami Ministra Edukacji Narodowej i Rektora Politechniki Śląskiej.

Ważniejsze publikacje:
[1] Trybalski Z.: Temperatur – Regeleigenschaften eines Wirbelschichtreaktors. Regelungstechnik, 1976, H.8.
[2] Trybalski Z.: Application of a Digital Computer Control in a PVC Manufactoring Plant. 5-th International Congress CHISA’75, Praha 1975.
[3] Trybalski Z.: Prozesskoordinierung in komplexen Industrie-Systemen. Wissenschaftliche Ber. der TH Magdeburg. H.14, 1977.
[4] Trybalski Z.: Beitrag zur operativen Prozessführung mittels Mikrorechner. Wissenschaftliche Ber. der TU Merseburg. H.9, 1981.
[5] Trybalski Z.: Planning and Utilizations of Flexible Manufacturing Systems. Trondheim Technical University of Norway, 1984, Act. Rep. XV.
[6] Trybalski Z.: Bilanse masowo-energetyczne w operatywnym kierowaniu procesami chemicznymi. Inżynieria Chemiczna 1985, XV.4.
[7] Trybalski Z., Winiarczyk R.: Studium nad systemem wspomagania operatora procesu, na przykładzie namiarowania wsadu. Podstawy Sterowania, t. XVII, zeszyt 3.
[8] Trybalski Z.: On Multivariable Real-Time Computer Control of Industrial Bioreactors. 11-th International Congress CHISA’93, Praha 1993.
[9] Trybalski Z.: Problems by Projecting of an Operative Control System of Refinery. Automatica 1989, vol.17, nr 4.
[10] Trybalski Z.: Zarys ogólnej metody doboru regulacyjnie optymalnego aparatu wymiany ciepła, oraz jego zastępczej uproszczonej funkcji przejścia. Praca habilitacyjna, Gliwice 1962.
[11] Trybalski Z.: Zasady automatyki, informatyki i inżynierii systemów dla chemików. Tom I i II. PWN, Warszawa 1992.
[12] Trybalski Z.: Urządzenia i układy automatycznej regulacji. PWN, Warszawa 1990.
[13] Trybalski Z.: Urządzenia telemetryczne. Tom I i II. PWN, Kraków 1950

Ważniejsze funkcje w Politechnice Śląskiej:
Członek grupy inicjatywnej i późniejszy (od 1962) Kierownik Seminarium Automatyki (na Wydziale Elektrycznym, a od 1964 na Wydziale Automatyki)
Kierownik Katedry Elektroautomatyki Przemysłowej na Wydziale Elektrycznym, 1953 - 1959
Prodziekan Wydziału Elektrycznego, 1953-1956
Kierownik Katedry Urządzeń i Układów Automatyki na Wydziale Elektrycznym, 1960 - 1964
Kierownik Katedry Urządzeń Automatyki na Wydziale Automatyki, 1964-1968
Kierownik Zakładu Urządzeń i Układów Automatyki
w Instytucie Automatyki Przemysłowej i Pomiarów na Wydziale Automatyki, 1968-1983
Dyrektor Instytutu Automatyki na Wydziale Automatyki, Elektroniki i Informatyki, 1983 - 1992

Ważniejsze funkcje w Polskiej Akademii Nauk, stowarzyszeniach naukowych i w przemyśle
Członek Rady Naukowej Instytutu Automatyki PAN (1986 - 1992),
Członek Rady Naukowej Instytutu Informatyki PAN (1992- nadal),
Członek Rady Naukowej Międzynarodowego Kongresu CHISA – Praha,
Doradca techniczny ds. automatyki w Zakładach Azotowych Kędzierzyn-Azoty (1953-1956), Zakładach Azotowych Tarnów-Mościce (1956-1962), Zakładach Azotowych Włocławek (1983-1985), Zakładach Chemicznych Oświęcim-Dwory (1964-1970), Hucie Batory-Chorzów (1972-1975), Hucie Miedzi Głogów (1984-1986), Hucie Florian w Świętochłowicach (1973-1976), Hucie Katowice (1984-1988), Energopomiarze Gliwice (1980-1990),
Członek Komitetu Automatyki i Robotyki PAN (1983-1992),
Konsultant konstruktorów w Zakładach Automatyki Przemysłowej w Ostrowie Wlkp. (1970-1992).

Ważniejsze odznaczenia i nagrody:
Złoty Krzyż Zasługi - I stop., 1973
Złota Odznaka „Zasłużonemu w Rozwoju Wojew. Katowickiego”, 1974
Nagrody indywidualne Ministra Edukacji Narodowej, 1977 i 1979
Odznaka Zasłużonemu dla Politechniki Śląskiej, 1978
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski - kl. V, 1980
Medal 40-lecia Polski Ludowej, 1984
Medal 40-lecia Politechniki Śląskiej, 1984
Medal Komisji Edukacji Narodowej, 1988
Medal 60-lecia Politechniki Śląskiej, 2005
Tytuł Honorowego Profesora Politechniki Śląskiej, 2006

Profesor Zdzisław Trybalski zmarł 28 stycznia 2008 roku. Jest pochowany na Cmentarzu Lipowym w Gliwicach.