Wędrująca biblioteka
Większość jednostek organizacyjnych Politechniki Śląskiej posiadała stałe siedziby już od początku swojej działalności. Niektóre jednak doczekały się stałej, ostatecznej lokalizacji dopiero po wielu latach. Jedną z takich jednostek, której lokalizacja rzeczywista i projektowana ulegała zmianie na przestrzeni dekad, była Biblioteka Główna.
Gdy 27 czerwca 1945 roku pierwszy Rektor i Organizator Politechniki Śląskiej prof. dr Władysław Kuczewski mianował długoletniego dyrektora Biblioteki Lwowskiej mgr. inż. Tytusa Laskiewicza kierownikiem Biblioteki, ta jako jednostka właściwie nie istniała. Nie było księgozbioru, nie było nawet prowizorycznego lokalu, by nie wspomnieć o najpotrzebniejszych sprzętach czy wyposażeniu.
Początki
Profesor Tadeusz Pukas, jeden z organizatorów Wydziału Chemicznego wspomina, że przy okazji akcji zabezpieczania porzuconego sprzętu laboratoryjno-chemicznego w okolicach Prudnika, dzięki współpracy z lokalnymi władzami udało się niejako przy okazji pozyskać liczącą 641 tomów techniczną bibliotekę, która znacząco wzbogaciła powstający zasób politechniczny.
O ile z biegiem czasu stan jakościowy i ilościowy księgozbioru przestawał być kluczowym problemem rozwijającej się jednostki, to do głównej bolączki urosła ciasnota i ogólne niedostosowanie do potrzeb tymczasowej lokalizacji Biblioteki. Jednostka funkcjonowała bowiem w budynku przy ul. Marcina Strzody 7, znanym obecnie jako „Szara Chemia”, a mieszczącym – oczywiście również tymczasowo – Wydział Inżynieryjno-Budowlany. Działalność rozpoczęto w 6 pomieszczeniach o łącznej powierzchni 367 m kw. na drugim piętrze budynku, na które składały się magazyn biblioteczny, wypożyczalnia, czytelnia na 20 miejsc, sortownia, pracownia i introligatornia.
Ostatecznie cały budynek został przekazany na rzecz rozbudowującego się Wydziału Chemicznego. O ile mieszczący się tam „kątem” Wydział Inżynieryjno-Budowlany otrzymał imponująca siedzibę, to los nowego budynku Biblioteki nadal pozostawał niewiadomą.
Tymczasowość na lata
Przy układaniu 6-letniego Planu Rozbudowy Politechniki Śląskiej został opracowany projekt nowego budynku Biblioteki Głównej u zbiegu ulicy Łużyckiej i Wrocławskiej. Plan ten uwzględniał wszystkie nowoczesne potrzeby dużej Biblioteki Technicznej, mającej służyć nie tylko samej Uczelni, lecz wszystkim instytucjom związanym z okręgiem przemysłowym górnośląskim. Niestety ten piękny projekt wypadł z planu 6-letniego i nie wszedł do 5-letniego, a Biblioteka musiała ulokować się — znowu prowizorycznie — w budynku Wydziału Górniczego Politechniki Śląskiej i zająć pomieszczenia projektowane dla innych celów. Nie wpływało to oczywiście korzystnie na styl pracy Biblioteki i użytkowanie jej księgozbioru.
Dla Wydziału Górniczego Biblioteka jawiła się sublokatorem – może nie uciążliwym, ale ciągle upominającym się o nowe pomieszczenia. Wystarczy powiedzieć, że o ile początkowo powierzchnia pomieszczeń zajmowanych przez tę jednostkę wynosiła 900 m kw., to po 40 latach, przed przenosinami do obecnego budynku, Biblioteka zajmowała już 1900 m kw. Wydziału Górniczego. Dodatkowo, lokale zajmowane przez nią były rozrzucone w budynku w pionie, co stwarzało poważne, jakby dzisiaj powiedzieć, „wyzwania logistyczne”.
Ten wycinek historii Biblioteki interesująco opisuje prof. Andrzej Bolewski w swoich wspomnieniach dotyczących powstania Wydziału Górniczego, zamieszczonych w Zeszytach Naukowych Politechniki Śląskiej w 1987 roku. Oto ich fragment: „Problem Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej był postawiony od początku planowania i projektowania Dzielnicy Akademickiej na równi z gmachem Studiów Górniczych. Projekt ten, zatwierdzony przez wszystkie instancje, przewidywał, iż stronę południowo-wschodnią Placu Krakowskiego zajmie skrzydło gmachu Studiów Górniczych, północno-wschodnie – rektorat i aula, natomiast ścianę południowo-zachodnią stanowić będzie budynek Biblioteki Głównej. Według tej koncepcji urbanistycznej zyskiwał on cechy placu reprezentacyjnego, na którym mogły odbywać się masowe zebrania młodzieży czy mieszkańców miasta. 28 marca 1950 r. uzyskano zatwierdzenie wniosku inwestycyjnego nr 4186, w którym jako piąty składnik inwestycyjny figurowała Biblioteka. Front inwestycyjny miał być rozwijany stopniowo. Na jego czele były gmach Wydziału Inżynierii Budowlanej i gmach Studiów Górniczych oraz inwestycje pomocnicze. Przystąpienie do wykonywania szczegółowego projektu gmachu Biblioteki było opóźnione tym, że wymagało to specjalistycznych studiów, na które projektantom brakowało czasu. (…) Prowizorium z lat czterdziestych tak silnie spetryfikowało się w Gliwicach, że dotychczas (czyli w 1987 roku – przyp. M.G.) Politechnika nie posiada odpowiedniej biblioteki naukowo-technicznej takiego chociażby typu, jaki służy AGH (…)”.
Tyle profesor Bolewski. Jak widać, jeszcze w połowie lat 80. lokalizacja była sprawą otwartą, mimo że trwały już prace budowalne. Na otwarcie nowej siedziby trzeba było poczekać jeszcze siedem lat.
Nowe pomysły
Tymczasem na przestrzeni wcześniejszych lat pomysłów na lokalizację nowej siedziby Biblioteki było więcej. I tak, na planie części Dzielnicy Akademickiej przedstawiającym projekt Wydziału Elektrycznego wykonany w 1958 roku, budynek Biblioteki umieszczono przy dzisiejszej ul. Akademickiej, praktycznie naprzeciwko obecnego Rektoratu. Z rysunku można wnioskować, że budynek miał mieć formę dwubryłową, z niskim przyziemiem na planie kwadratu i dominującym w otoczeniu wysokim gmachem głównym.
Koncepcje późniejsze, na przykład ta opublikowana w wydawnictwie pt. „Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego 1945–1960” (Gliwice 1960) przewidywały przesunięcie gmachu Biblioteki Głównej na rubież wschodnią zabudowy w sąsiedztwie ośrodka zdrowia, krytej pływalni, hali sportowej, domów mieszkalnych itp., a więc poza ścisły zespół naukowo-dydaktyczny. W miejscu pierwotnym pojawił się „budynek miejski” o nieokreślonym przeznaczeniu.
Finał
W latach 80. księgozbiór Biblioteki urósł do niebagatelnej liczby 802 tysięcy woluminów, co sprawiło, że problemu własnej siedziby dla tej jednostki nie dało się już „zamiatać pod dywan”, a ilość miejsca na Wydziale Górniczym stała się już naprawdę niewystarczająca.
W tym trudnym dla Uczelni i całego kraju okresie udało się odkupić od Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” w Bukownie koło Olkusza kompletny, prefabrykowany pięciokondygnacyjny budynek wielofunkcyjny typu „Lipsk-III” produkcji NRD. Obiekt posłużył następnie za bazę do projektu budynku biblioteki wykonanego w latach 1985–1986 przez Gliwickie Biuro Projektów Budownictwa Przemysłowego. Realizacja przeciągnęła się do lat 90., by ostatecznie zakończyć się w 1994 roku, kiedy to do nowej siedziby przeprowadzono całość zbiorów i wyposażenia z zajmowanych, „tymczasowych” lokalizacji. Tym samym zakończył się trwający prawie pół wieku okres „chwilowego” korzystania z gościnności innych jednostek Politechniki Śląskiej.
tekst: Marek Gabzdyl
Artykuł ukazał się w Biuletynie PŚ 5 (329) 2021
