Tekst dr inż. Wojciech Hryb
Seminarium „Doświadczenia polskiej branży komunalnej 1989-2024”
Na Politechnice Śląskiej odbyło się Seminarium im. Jerzego Staszczyka „Doświadczenia polskiej branży komunalnej 1989-2024”. Podczas wydarzenia, podsumowano 35 lat działalności branży gospodarowania odpadami komunalnymi.
Gospodarka odpadami z perspektywy branży komunalnej – co osiągnęliśmy i dokąd zmierzamy?
W seminarium, które odbyło się 8 października, stacjonarnie udział wzięło ponad 60 ekspertów oraz blisko 130 uczestników on-line. Wydarzenie było okazją do dyskusji na temat najbliższych zmian w polskim modelu zarządzania odpadami, w tym wprowadzenie systemu kaucyjnego i zmiany w formule rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Naukowcy i eksperci poruszyli tematy związane z sortowaniem i recyklingiem odpadów, regulacjami prawnymi gospodarki odpadami, ochroną klimatu, produkcją paliwa z odpadów oraz przyszłością branży komunalnej.
Organizatorami wydarzenia była Politechnika Śląska oraz RECAL - Fundację na rzecz odzysku opakowań aluminiowych. Patronat objęło Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
Ze strony Politechniki Śląskiej za organizację seminarium odpowiedzialny był dr inż. Wojciech Hryb z Katedry Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów Wydziału Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach, który również współprowadził seminarium, jak również miał w nim wystąpienie dotyczące technologii sortownia odpadów i znaczenia badań składu morfologicznego odpadów i efektywności sortowania w modernizacji sortowni.
Seminarium miało charakter retrospektywny, a w jego rezultacie powstał unikalny materiał, który ukazuje znaczącą skalę pozytywnych przemian w sektorze komunalnym w Polsce. W ciągu ostatnich 35 lat branża gospodarowania odpadami komunalnymi odnotowała znaczny „skok cywilizacyjny” w zakresie postępowania z odpadami, ich zbieraniem, transportem, sortowaniem oraz zagospodarowaniem, w tym recyklingiem oraz odzyskiem. Zapis doświadczeń oraz dorobku polskiej branży komunalnej w latach 1989 - 2024 może stanowić inspirację i punkt odniesienia dla krajów, chcących aspirować do członkostwa w Unii Europejskiej np. Ukrainy.
- Jesteśmy zaszczyceni możliwością współorganizowania Seminarium im. Jerzego Staszczyka – powiedział Jacek Wodzisławski, prezes Fundacji RECAL. - Fundacja działa nieprzerwanie od 1995 r. i od tego czasu aktywnie wspieramy organizację selektywnej zbiórki aluminium opakowaniowego. Dziś jesteśmy uczestnikiem debaty nad ostatecznym kształtem systemu kaucyjnego z perspektywy puszek do napojów, a także systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta dla pozostałych opakowań z aluminium – dodał.
Podczas seminarium przypomniano także postać patrona wydarzenia - Jerzego Staszczyka, absolwenta Politechniki Śląskiej, eksperta branży komunalnej, który po 1989 r. dążył w Polsce do reformy rynku, propagował także selektywną zbiórkę odpadów i unowocześnienie przetwarzania odpadów. Pamięć eksperta uczczono także poprzez posadzenie dębu jego imienia na Wybrzeżu Wojska Polskiego w Gliwicach.
Seminarium uświetnili znakomici prelegenci - eksperci z branży komunalnej: dr inż. Barbara Kozłowska - Politechnika Łódzka, Jakub Pawelec - Polska Izba Gospodarki Odpadami, Aleksander Kozłowski - Ogólnopolskie Stowarzyszenie Komunalnych Związków Gmin, Agnieszka Fiuk - Izba Branży Komunalnej, dr hab. inż. Andrzej Wandrasz - Politechnika Śląska w Gliwicach, prof. dr hab. Marek Górski - Uniwersytet Szczeciński, Jacek Wodzisławski - Fundacja RECAL, Piotr Kardaś - Związek Pracodawców Polskie Szkło, Michał Korkozowicz - Komitet Ochrony Środowiska Krajowej Izby Gospodarczej, Tomasz Chruszczow - Fundacja City OK., Piotr Szewczyk - Rada RIPOK. Seminarium prowadził Pan Tomasz Szymkowiak - Przegląd Komunalny.
O konkurencyjności branży komunalnej
- Osiągnięcie konkurencyjności gospodarki będzie głównym priorytetem Unii Europejskiej zakładanym na lata 2024 – 2029 - podkreślił w swoim wystąpieniu „Zachowanie konkurencyjności w branży komunalnej” Jakub Pawelec z Polskiej Izby Gospodarki Odpadami. Wśród głównych założeń polityki konkurencyjności wymienił dostosowanie konkurencji do pierwotnych założeń traktatowych, usunięcie uciążliwych regulacji, zapewnienie równych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, inwestycje w sektory wspierające innowację i konkurencję oraz walkę z koncentracją rynkową. Nawiązał też do najnowszego raportu Mario Draghi, który dokonał szerokiej syntezy wyzwań Unii Europejskiej, wskazując na potrzebę pilnej modernizacji celem podniesienia konkurencyjności UE.
Jakub Pawelec przypomniał, że konkurencyjność od 1 stycznia 2025 roku będzie jednym z głównych priorytetów dla Polskiej Prezydencji w UE w kontekście m.in. podkreślenia istotnej roli MŚP czy też dostrzeżenia problemu ekspansji spółek z Chin. W tym wymiarze wspieranie konkurencyjności na poziomie europejskim będzie miało istotne znaczenie dla wielu branż, w tym także dla bardzo zróżnicowanej branży komunalnej, która dzięki efektywnej współpracy sektora publicznego i prywatnego pozytywnie wpływa na ceny i jakość oferowanych usług, stymuluje rozwój technologiczny, a także kształtuje nowe miejsca pracy, przyczyniając się do budowania silnej gospodarki.
- Seminarium w dużej mierze stanowi retrospektywę zmian, jakie zaszły w gospodarce odpadami w minionych dekadach. Nasza branża ma powody do dumy. W stosunkowo krótkim czasie dokonał się niesamowity postęp w zakresie technologii, logistyki i zarządzania odpadami. Na początku lat 90. symbolem tamtej epoki były zakłady komunalne z przestarzałym, wyeksploatowanym taborem oraz przepełnione wysypiska. Tylko dzięki otwarciu rynku usług komunalnych i gospodarki odpadami na konkurencję, prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw komunalnych możliwy był taki postęp. Te procesy umożliwiły również inwestycje prywatnych przedsiębiorców, które na każdym etapie zapewniają efektywność i racjonalność nakładów - powiedział Jakub Pawelec, reprezentujący Polską Izbę Gospodarki Odpadami.
O wyzwaniach systemu kaucyjnego
Podczas seminarium kilkukrotnie poruszano temat systemu kaucyjnego, który od 1 stycznia 2025 roku zacznie funkcjonować w Polsce. Choć jego wprowadzenie jest już przesądzone, cały czas budzi sporo emocji. Jednym z tematów stale powtarzających się w dyskusji jest forma, w jakiej aluminiowe puszki czy butelki PET powinny być zwracane, aby możliwa była weryfikacja zasadności wypłaty kaucji. Od ponad 25 lat prowadzone były liczne kampanie informacyjne nakłaniające do zgniatania aluminiowych puszek, aby zajmowały mniej miejsca. Teraz jednak stajemy przed wyzwaniem całkowitej zmiany tych nawyków przez konsumentów, gdyż system kaucyjny wymaga, by opakowania były zwracane w formie niezgniecionej.
- W teorii system kaucyjny wydaje się dla konsumenta prosty, jednak w praktyce może powodować wiele trudności. Od lat jesteśmy instruowani, jak prawidłowo zbierać i segregować śmieci w pięciu frakcjach - zmieszane, metale i plastik, szkło, papier oraz bio. Uczymy zgniatania opakowań, aby zajmowały jak najmniej miejsca w pojemniku. Szeroko zakrojone działania edukacyjne oraz inwestycje w infrastrukturę przyczyniły się do wdrożenia istotnych zmian w gospodarce odpadami. Wprowadzenie systemu kaucyjnego spowoduje, że poczyniony dotychczas ogromny wysiłek edukacyjny oraz wypracowany potencjał świadomościowy konsumentów trzeba odwrócić, a to wymaga kolejnych inwestycji i czasu - mówi Agnieszka Fiuk, członkini Rady Programowej Izby Branży Komunalnej.
- Wyzwaniem będzie też gromadzenie odpadów w domach. Butelki czy puszki zbierane w formie niezgniecionej, będą zajmować dużo miejsca. Dlatego konieczna jest kampania edukacyjna, która przedstawi konsumentom zasady działania nowego systemu, a także wyzwania i koszty, jakie z tym się wiążą - dodaje.
O znaczeniu komunalnych związków gmin
Rolę komunalnych związków gmin omówił Aleksander Kozłowski, zastępca Prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Komunalnych Związków Gmin. Stowarzyszenie stawia sobie za cel edukację mieszkańców w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami – od minimalizowania ich powstawania po selektywną zbiórkę. Prowadząc działania edukacyjne, Stowarzyszenie współpracuje m.in. z samorządowymi instytucjami kultury, placówkami oświatowymi, ośrodkami pomocy społecznej oraz sołtysami. Wszystkie te inicjatywy mają przede wszystkim zmienić świadomość ekologiczną lokalnych społeczności, ale także poprawić jakość selektywnej zbiórki i realnie wpłynąć na osiągane poziomy recyklingu.
- Sprawy utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów tak samo jak sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę należą do zadań własnych gminy. Gmina swoje zadania własne może wykonywać w formule spółki prawa handlowego, porozumienia międzygminnego bądź poprzez formułę międzygminnego związku. W ramach działalności związku najtrudniejsza nie jest realizacja celów statutowych i programu, lecz relacje pomiędzy gminami – członkami związku. Brak partnerstwa i egoizm samorządowy, bądź poczucie dominanty jakiejkolwiek ze współpracujących gmin – prowadzi do zniweczenia całego wysiłku. Dlatego budowanie związków międzygminnych – choć w gospodarce odpadami tak oczywiste – jest tak trudne! - powiedział Aleksander Kozłowski, zastępca Prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Komunalnych Związków Gmin.
Dr inż. Wojciech Hryb z Katedry Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów w swoim referacie ,,Modernizacja zaplecza: Sortowanie odpadów” nawiązał do historii sortowania odpadów na świecie i w Polsce. Mówił o roli automatyzacji sortowni odpadów
i wykorzystaniu sztucznej inteligencji w nowych aplikacjach, co pozwoli na sprostanie wymagań recyklerów, co do jakości wysortowanych surowców i realizację gospodarki o obiegu zamkniętym. Zwrócił uwagę na wyzwania w zakresie sortownia odpadów w Polsce w tym między innymi o braku instalacji do sortowania i recyklingu zbieranej obowiązkowo w Polsce od 1 stycznia 2025 odzieży i tekstyliów. Podkreślił, że podstawą doboru technologii sortowania i kierunku modernizacji sortowni odpadów komunalnych powinny być badania składu morfologicznego odpadów komunalnych i efektywności procesu sortowania. Tego typu badania realizowane są przez Katedrę Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów.
Prezentacja dr hab. inż. Andrzeja Wandrasza dotyczyła genezy powstania paliw z odpadów, jego wykorzystania oraz możliwości technicznych wytwarzania. Jako genezę tego problemu należy uznać pierwszy kryzys energetyczny lat 70-tych XX wieku, a chodziło o poszukiwanie takich substancji których wykorzystanie pozwoli zaoszczędzić paliwa typu kopalnego jak węgiel, gaz czy ropa naftowa. Dzisiaj, kiedy rozmawiamy o środowisku, o wykorzystaniu odpadowych substancji w procesach recyklingu, energetyczne wykorzystanie odpadów nie nadających się do recyklingu i wytwarzanie paliw tworzonych na bazie odpadowych substancji palnych wpisuje się w proces domknięcia Gospodarki Obiegu Zamkniętego.
Piotr Kardaś ze Związku Pracodawców Polskie Szkło mówił z kolei o wyzwaniach związanych recyklingiem opakowań szklanych w Polsce
W wydaniu Rzeczpospolitej z dnia 10 października 2024, na stronach ekonomicznych znaleźć można relację z Seminarium im. Jerzego Staszczyka. W rozszerzonej wersji znajdzie się w serwisie rp.pl: https://klimat.rp.pl/klimat/art41273331-odpady-z-perspektywy-branzy-komunalnej
Komunikat opublikowany został na stronie Fundacji RECAL: https://recal.pl/informacje-branzowe/gospodarka-odpadami-z-perspektywy-branzy-komunalnej-co-osiagnelismy-i-dokad-zmierzamy/
Zapis wideo z Seminarium znajduję się pod następującym odnośnikiem: https://www.youtube.com/watch?v=ZZRVKrjOFgQ
Organizatorami wydarzania była Politechnika Śląska oraz RECAL - Fundację na rzecz odzysku opakowań aluminiowych. Patronat objęło Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
