Politechnika Śląska została powołana do życia Dekretem Krajowej Rady Narodowej z 24 maja 1945 roku. Pomysł powołania uczelni technicznej na Górnym Śląsku powstał
jednak wcześniej.

Już w dwudziestoleciu międzywojennym ubiegłego wieku, po odzyskaniu niepodległości, podjęto starania o utworzenie szkolnictwa wyższego dla wsparcia kadr prężnie rozwijającego się przemysłu. Idei jednak nie udało się zrealizować. Powodów tego stanu rzeczy było wiele. Jednak postarano się zadbać o szkolnictwo zawodowe na poziomie średnim. Sejm Śląski uchwałą z 30 marca 1931 roku powołał do życia Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe mieszczące się w Katowicach. Na ówczesne czasy była to druga pod względem wielkości szkoła tego typu w Europie. Do idei utworzenia wyższej uczelni technicznej na ziemiach Górnego Śląska powrócono na początku 1945 roku, zaraz po wyzwoleniu tych terenów spod okupacji niemieckiej.
26 lutego 1945 roku powołano Tymczasową Komisję Organizacyjną Politechniki Śląskiej na czele z jej Przewodniczącym, którym został inżynier Stanisław Majewski – dyrektor Państwowej Szkoły Górniczej w Katowicach, późniejszy profesor krakowskiej Akademii Górniczej. W skład Komisji weszli również: Zygmunt Łabęcki – dyrektor Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach, Kazimierz Kutarba – przedstawiciel przemysłu oraz dr inż. Stefan Kaufman – naczelnik Wydziału Komunikacyjno-Budowlanego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach – absolwent i doktor Politechniki Lwowskiej, przyszły dziekan Wydziału Budownictwa Przemysłowego i Ogólnego, a także profesor oraz Doktor Honoris Causa Politechniki Śląskiej.
Pierwszego Rektora oraz pierwszy skład kadry profesorskiej Politechniki mianuje Prezydent Krajowej Rady Narodowej na wniosek Ministra Oświaty. W Dekrecie określono też, że okres organizacyjny Politechniki ma trwać do 30 sierpnia 1946 roku i do tego czasu Rektor Politechniki posiada kompetencje Senatu, dziekanów i rad wydziałowych. Dekret podpisał Prezydent Krajowej Rady Narodowej Bolesław Bierut.

Kilka dni później – 30 maja 1945 roku polecenie zorganizowania Politechniki Śląskiej otrzymał od Ministra Oświaty profesor Władysław Kuczewski.

Inauguracja pierwszego w historii roku akademickiego na Politechnice Śląskiej odbyła się 30 maja 1945 roku w budynku Akademii Górniczej w Krakowie. Na początku czerwca rozpoczęto zajęcia ze studentami, z tą różnicą, że zamiast Wydziału Hutniczego powstał Wydział Chemiczny. Na czterech wydziałach rozpoczęło naukę 2295 studentów, których nauczała kadra naukowa licząca 198 osób, w tym 32 profesorów i docentów.

Jedną z pierwszych decyzji profesora Kuczewskiego było zarządzenie nr 2 z 11 czerwca 1945 roku dotyczące mianowania swoich współpracowników. I tak:
– pełniącym obowiązki prorektora został profesor Izydor Stella-Sawicki,
– p.o. dziekana Wydziału Chemicznego prof. Edward Sucharda,
– p.o. dziekana Wydziału Elektrycznego prof. Kazimierz Idaszewski,
– p.o. dziekana Wydziału Inżynieryjno-Budowlanego prof. Antoni Plamitzer,
– p.o. dziekana Wydziału Mechanicznego prof. Zygmunt Ciechanowski.

Dzięki ofiarnej pracy już 29 października 1945 roku zainaugurowano na Politechnice Śląskiej drugi rok akademicki, a pierwszy w Gliwicach. Trudne początki nauki wspomina dalej Rektor Kuczewski „Chyba nie trzeba nadmieniać, w jak ciężkich dla profesorów i studentów warunkach odbywała się nauka w pierwszym roku akademickim, bez sal rysunkowych, bez znacznej części własnych laboratoriów dla ćwiczeń młodzieży, w dodatku w ciasnych, niekiedy nieopalanych gmachach. Nadmienić wypada, że wszystkie prace rysunkowe były wykonywane przez młodzież w bursach lub w domach prywatnych w warunkach nieodpowiedniego oświetlenia i położenia ciała podczas kreślenia kosztem zdrowia i sił witalnych młodzieży”. 

W lipcu 1946 roku do Gliwic przyjechała grupa profesorów Politechnik Lwowskiej. Wśród nich byli m.in. profesorowie: Stanisław Ochęduszko profesor Politechniki Lwowskiej, od 1946 roku profesor Politechniki Śląskiej, w latach 1956-59 Jej Rektor, Stefan Błażyński, Włodzimierz Burzyński, Stanisław Fryze, Adolf Joszt, Tadeusz Malarski.

Początki gliwickiej uczelni były niezwykle trudne. Jak wspomina profesor Tadeusz Pukas, który w latach 1939-1941 był asystentem i kierownikiem laboratorium w Katedrze Chemii Nieorganicznej Politechniki Lwowskiej, a od 1945 roku z zaangażowaniem brał udział w organizowaniu Wydziału Chemicznego i tworzeniu laboratoriów „Wykłady odbywają się w złych warunkach: ciasno, brudno i zimno. Laboratoriów nie ma. Przyrządów, aparatów, szkła, chemikalii nie ma.” To między innymi dzięki prof. Pukasowi i jego współpracownikom pozyskano porzucony w okolicach Prudnika sprzęt laboratoryjno-chemiczny, a także pokaźną, liczącą 641 tomów bibliotekę techniczną, którą przekazano Bibliotece Głównej Politechniki. Kilka miesięcy później w styczniu 1946 roku w magazynach w Głubczycach znaleziono chemikalia i przyrządy naukowe, które służyły potem w laboratoriach Wydziału Chemicznego. 

Już na początku istnienia Politechniki Śląskiej pojawiła się groźba jej likwidacji. Konkurencyjne ośrodki w Krakowie i Wrocławiu czuły się zagrożone dopiero co powstałą gliwicką uczelnią. Do Ministerstwa Oświaty dochodziły głosy w  sprawie ograniczenia liczby działających uczelni w kraju. Ministerstwo nie chcąc bezpośrednio angażować się w podjęcie decyzji o ewentualnej likwidacji Politechniki Śląskiej powołało Komisję w której skład weszli:
– prof. dr Stanisław Turski, ówczesny Rektor Politechniki Gdańskiej,
– prof. dr Edward Warchałowski, ówczesny Rektor Politechniki Warszawskiej,
– prof. dr Izydor Stella-Sawicki, profesor Akademii Górniczej w Krakowie,
– prof. dr Julian Bonder, profesor Politechniki Śląskiej.

Komisja po przeprowadzeniu w marcu 1947 roku wizytacji i sprawdzeniu warunków nauczania oraz funkcjonowania uczelni stwierdziła, że „Politechnika Śląska ma wszelkie podstawy do istnienia, jest uczelnią odpowiadającą poziomem i zasobami kadrowymi i materiałowymi innym krajowym politechnikom”. 

Takie były początki Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Dziś to jedna z największych, najbardziej cenionych i zasłużonych uczelni technicznych w Polsce kształcąca ponad 15600 studentów (liczba studentów zgodna z GUS 2023 (stan na 31.12.2023), na 56 kierunkach, 13 wydziałach w czterech miastach, tj., Gliwicach, Katowicach, Zabrzu i Rybniku (w filii Politechniki Śląskiej), zatrudniająca 3149 pracowników, w tym 1669 nauczycieli akademickich, z czego 148 to profesorowie tytularni. 

tekst: Artur Dziewanowski
zdjęcia: mat. Politechniki Śląskiej

Tekst pochodzi z Biuletynu 1 (373) 2025