Kończąc studia z drugą lokatą na roku (pierwsza w rankingu też była dziewczyna), byłam przekonana, że mogę pracować w zawodzie i może nawet odnosić sukcesy MIMO TEGO, że jestem kobietą. „Architektka Agatka” – konsekwentnie wyśmiewałam feminatywy, sprowadzając je do absurdu, i starałam się udowodnić wszystkim, a przede wszystkim sobie, że nierówności nie istnieją, a jeżeli kobiety nie otrzymują nagród, to po prostu dlatego, że są niewystarczająco dobre. Architektura to przecież zawód merytokratyczny!

Po 17 latach pracy – zarówno w roli architektki, nauczycielki akademickiej, urbanistki, jak i ekspertki – mam pełną świadomość, że kobietom jest w tym zawodzie trudniej, są w nim mniej doceniane i rzadziej nagradzane. I to nie dlatego, że są niewystarczająco dobre.

Powyższy cytat pochodzi z książki „Architektki. Czy kobiety zaprojektują lepsze miasta?” autorstwa dr hab. inż. arch. Agaty Twardoch, profesorki Politechniki Śląskiej. Książka ta jest zbiorem wywiadów z reprezentantkami branży architektonicznej, które opowiadają o swojej edukacji i karierze. Jak podkreśla autorka, jej zamiarem nie było napisanie kolejnej książki, która ma pokazać światu, że kobietom jest gorzej, ale przedstawić kobiece wzorce i pokazać, że jest wiele architektek, urbanistek i związanych z kreowaniem środowiska architektonicznego ekspertek, zasługujących na to, by świat zobaczył ich osiągnięcia.

Agnieszka Kliks-Pudlik: Zacznę od pytania, którym Pani kończyła każdą swą rozmowę w książce. Jest Pani architektką, panią architekt czy architektem?

Agata Twardoch: Zdecydowanie architektką.

Agnieszka Kliks-Pudlik: Od zawsze tak było?

Agata Twardoch: Nie, to był proces, który opisuję w książce. Zaraz po studiach byłam architektem. Z czasem zaczęłam się zastanawiać nad zawiłościami językowymi, czyli nad tym, dlaczego w niektórych zawodach nie mamy problemu z używaniem żeńskich końcówek, a w niektórych te żeńskie końcówki nie przechodzą nam przez gardło. Wtedy zrozumiałam, że to nie tylko kwestia brzmienia języka, ale pewna kwestia kulturowa, ponieważ określone zawody, uznawane za prestiżowe, nie chcą stracić tego prestiżu poprzez wprowadzanie żeńskich form. Ale skoro jestem dobra w tym, co robię, to dlaczego muszę sobie dodawać prestiżu nazywając się architektem. Wtedy stwierdziłam, że będę architektką.

Agnieszka Kliks-Pudlik: A jak odpowiadały bohaterki Pani książki?

Agata Twardoch: Różnie. To właściwie zależy od pokolenia, z którego pochodzą. Młodsze bohaterki z przekonania są architektkami, kobiety z mojego pokolenia są podzielone po połowie, z kolei dziewczyny starsze ode mnie jednak są przywiązane do tej tradycyjnej formy: pani architekt. Wyjątkiem jest moja mama, która ze mną przeszła tę drogę i teraz jest architektką.

Agnieszka Kliks-Pudlik: Jak Pani napisała, jednym z powodów powstania książki jest brak kobiecych wzorców w historii architektury. Z czego to wynika? Czy – pytając w roli adwokatki diabła – nie jest tak, że jeśli kobiety byłyby dobre, to by się wybiły?

Agata Twardoch: Chyba wszyscy wiemy, że to nie jest prawda. Nasze obecne trudności w osiąganiu kolejnych stopni kariery są mimo wszystko do przezwyciężenia, kiedyś jednak te bariery były znacznie wyraźniejsze, często w ogóle nie do pokonania. Skoro kobiety w Europie i w USA praktycznie do lat 20. XX wieku nie mogły głosować w wyborach, to trudno oczekiwać, żeby miały równe prawa w innych dziedzinach życia. Zofia Stryjeńska studiowała na Akademii Sztuk Pięknych udając swojego brata, bo kobietom nie wolno było tego robić. W powojennej Polsce, która teoretycznie jako kraj socjalistyczny gwarantowała wszystkim takie same prawa, też nie było pełnej równości; wprawdzie kobiety miały dostęp do większości zawodów, ale kulturowo jednak to one miały zajmować się dziećmi, rzadziej awansowały i otrzymywały niższe wynagrodzenia za tę samą pracę. Chociaż oczywiście mieliśmy w Polsce wybitne architektki np. działające już przed wojną w pracowni projektowej Praesens Helenę Syrkus i Barbarę Brukalską, odpowiedzialną za projekt warszawskiego osiedla Sady Żoliborskie Halinę Skibniewską, projektantkę wrocławskiego osiedla Plac Grunwaldzki (tak zwanego Manhattanu) Jadwigę Grabowską-Hawrylak, stojącą za sukcesem Oskara Hansena – Zofię, a na naszym śląskim podwórku biorące udział w rozwoju Tychów Hannę Adamczewską-Wejhert i Marię Czyżewską. We wspomnieniach o tej ostatniej mąż i architekt – Andrzej Czyżewski mówił, że do czasu aż urodziły się dzieci pracowali równo, a potem Maria musiała przejąć domowe obowiązki, więc pracowała głównie wieczorami i po nocach. Cała historia zachodniej architektury pełna jest takich niedopowiedzianych historii o architektkach, które albo były chowane za nazwiskami mężów (np. Denise Scott Brown), albo pracowały razem z mężami, a i tak tylko ci drudzy byli wymieniani z nazwiska, jak w przypadku Alvara Aalto i jego obu żon – Aino i Elissy. Do historii przeszedł Alvar, mimo że nawet on sam wielokrotnie podkreślał, że projektowali wspólnie.